Otto von Bismarck

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Otto von Bismarck
Otto von Bismarck
1er Canceller de l'Imperio Alemán
21 de marzo de 1871 – 20 de marzo de 1890
Monarca	Guillén I Frederico III Guillén II
Succediu por	Leo von Caprivi
9eno Ministro President d'o Reino de Prusia
23 de setiembre de 1862 – 1 de chinero de 1873
Monarca	Guillén I
Precediu por	Adolf of Hohenlohe-Ingelfingen
Succediu por	Albrecht von Roon
11eno Ministro President d'o Reino de Prusia
9 de noviembre de 1873 – 20 de marzo de 1890
Monarca	Guillén I Frederico III Guillén II
Precediu por	Albrecht von Roon
Succediu por	Leo von Caprivi
Naiximiento	1 d'abril de 1815 Schönhausen (Magdeburgo, Reino de Prusia)
Muerte	30 de chulio de 1898 Friedrichsruh (Schleswig-Holstein, Imperio Alemán)
Conchuche	Johanna von Puttkamer
Fillos	Marie, Herbert y Wilhelm
Profesión	Politico y militar
Alma Máter	Universidat de Gotinga (ciencias d'o dreito; 1832-1833) Universidat Humboldt de Berlín (ciencias d'o dreito; 1834-1835) Universidat de Greifswald (agricultura; 1838-1839)
Relichión	luteranismo
Sinyal

Otto von Bismarck, ˈɔtoː fɔn ˈbɪsmaʁk, prencipe de Bismarck, conde de Bismarck-Schönhausen, duque de Lauenburg (en alemán Otto Fürst von Bismarck, Graf von Bismarck-Schönhausen, Herzog zu Lauenburg, naixiu de Schönhausen (Magdeburgo, Reino de Prusia) l'1 d'abril de 1815 y muerto en Friedrichsruh (Schleswig-Holstein, Imperio Alemán) o 30 de chulio de 1898, dito lo canciller de Fierro, estió un politico y militar d'orichen prusiano, artifice d'a unificación d'Alemanya y pieza clau d'as relacions internacionals d'a segunda metat d'o sieglo XIX. Estió Ministro-President d'o reino de Prusia dende 1862 dica 1890, canceller d'a Confederación Alemana d'o Norte dende 1867 dica la suya desaparixición en 1871, cuan se convertió en canceller d'o recient establiu Imperio Alemán, conservando ixe cargo dica 1890 (con a excepción de bels meses de l'anyo 1873) en conservando tanimientres tamién o suyo cargo como Ministro-President de Prusia; dende ixos cargos claus se convertió en una personalidat que marcó con a suya presencia la vida politica alemana y europea dillá d'a suya presencia en a primera fila politica, mesmo dica l'esboldregamiento de l'Imperio Alemán como consecuencia d'a suya redota en a Primera Guerra Mundial. Estió capable d'organizar un sistema d'alianzas en Europa que aseguraba la posición central d'o nuevo Imperio en a Europa continental.

Se formó como estudiant de Dreito en a Universidat de Göttingen, treballando dimpués como avogau en os tribunals de Berlín y Aquisgrán mientres tres anyadas, albandonando dimpués l'exercicio d'a profesión ta adedicar-se a lo cudiau d'as suyas posesions territorials. D'ideolochía conservadora, en 1847 l'esleyoron deputau en o Parlamento de Prusia, a on bien luego se convertió en lo principal dirichent d'o suyo sector mas conservador, enfrentando-se a las clamadas revolucions de 1848 combatendo a lo liberalismo ta esfender o papel central d'a monarquía, iniciando dende alavez una d'as figuras centrals d'o suyo pensamiento politico: la consecución d'a unificación d'Alemanya, adedicando-se plenament a ixa labor dica conseguir-la, en mantenendo un autoritarismo politico tenyiu de bella cosa d'antiparlamentarismo. Nombrau Ministro-President d'o reino de Prusia en 1862, acometió cuantas reformas en a vida politica pero especialment important estió la reforma militar, con a cual cosa lo reino bien luego podió disposar d'un important exercito ta la consecución d'os suyos fins politicos. Mientres o dito conflicto constitucional prusiano entre lo rei Guillén I de Prusia y los liberals d'o Paramento prusiano continó mantenendo la primacía d'a figura d'o monarca.

Dende la suya posición politica como canceller (amás d'estar tamién Ministro d'Asuntos Foranos) tenió un papel clau en l'esclatiu d'a guerra d'os Ducaus contra Dinamarca y en a consecutiva guerra austro-prusiana en os anyos 1864 a 1866, conseguindo asinas con as succesivas victorias prusianas en ixas dos guerras un doble obchectivo: la incorporación d'os ducaus de Schleswig y Holstein a lo reino de Prusia y la consolidación d'ixe mesmo reino como l'elemento dominant d'Alemanya y, en consecuencia, d'a suya unificación. Con a guerra franco-prusiana en 1870 von Bismarck aconseguió finalment o suyo obchectivo d'unificación, constituindo-se asinas o nuevo Imperio Alemán en l'anyo 1871. O nuevo imperio feba realidat a Kleindeutsche Lösung (u solución chicota Alemanya) que preconizaba Prusia d'una Alemanya sin l'Imperio Austrohongaro, encara que ixa solución dixaba fuera d'as mugas d'o nuevo imperio a los austriacos y a las poblacions de luenga alemana de muitas provincias austrohongaras. Pero asinas l'elemento central d'a nueva Alemanya yera Prusia y la suya dinastía Hohenzollern y no pas Austria y la casa d'Habsburgo. En establir-se l'Imperio Alemán, von Bismarck s'adedicó a la consecución d'un sistema d'alianzas europeu que prebaba de mantener l'equilibrio entre las grans potencias europeas en garantizando amás o papel central d'Alemania como potencia dominant en a Europa continental.

En os temas de politica interior, dende 1866 Bismarck s'amanó a los liberals mas moderaus, alazatando asinas un periodo de reformas politicas y socials con feitos como l'aprobación d'o matrimonio civil con a oposición d'a Ilesia catolica y d'os conservadors catolicos alemans. Estió impulsor d'a Kulturkampf como punto clau d'a suya politica relichiosa, en considerar que la vinculación entre lo catolicismo alemán (y con a suya presencia en a vida politica alemana a traviés d'un partiu politico de tipo confesional, o Deutsche Zentrumspartei) y lo Papa yera un posible periglo ta l'imperio. Tanimientres, dende finals d'os anyos 1870 tornó a aliar-se con os sector conservadors, desembolicando en iste periodo o proteccionismo y l'intervencionismo en a vida economica alemana en adoptando la posición d'a clase socials d'os junkers u grans terratenients prusianos. Tamién en ixe mesmo periodo inauguró en Alemanya o suyo primer sistema de seguridat social. En os anyos 1880 establió cuantas leis contra la creixent presencia d'o socialismo en Alemanya representau por o Sozialdemokratische Partei Deutschlands establiu en 1863, as clamadas leis anti-socialistas. Tanimientres, en 1890 as suyas creixents discrepancias con o nuevo emperador Guillén II d'Alemanya mas que mas en relación con as colonias d'Alemanya conducioron a la suya retirada d'o cargo de canceller. Bismarck consideraba que l'intrés d'Alemanya heba de centrar-se en o continent europeu, luent d'a carrera colonial y d'as consecutivas luitas entre los países europeus ta establir u enamplar os suyos respectivos imperios colonials; mientres que l'emperador Guillén II sí que yera partidario d'establir un imperio colonial alemán. Sindembargo, dende lo suyo retiro von Bismarck continó mantenendo bella presencia politica con criticas a lo suyo succesor como canceller, Leo von Caprivi, encara que adedicando-se mas que mas a la redacción d'as suyas memorias.

Os historiadors alemans chuzgoron bien positivament a suya obra politica dica meyaus d'o sieglo XX, en estar l'autor principal d'a unificación d'Alemanya y estar iste periodo d'a Historia d'Alemanya marcau por o nacionalismo. Tanimientres, dimpués d'a Segunda Guerra Mundial la historiografía alemana no lo chuzgaba pas tan positivament, en considerar que Otto von Bismarck tamién ye lo responsable d'o fracaso d'a democracia en Alemanya y mesmo d'a important presencia de l'autoritarismo y d'o militarismo en a vida politica alemana dica la redota d'o nazismo (expresión maxima d'ixa concepción) en a Segunda Guerra Mundial en 1945. En l'actualidat a tendencia d'os historiadors ye mas neutra, en considerar tamién as suyas posicions politicas en o suyo contexto historico complexo.